تصویری که با چیدن منظم و هموار قطعات کوچک سنگ‌های رنگی یا سفال در کنار هم ساخته میشود موزائیک نامیده میشود. فرهنگستان زبان فارسی برای موزائیک، واژه پاره‌چین را تصویب کرده‌است.موزائیک‌سازی یا معرق کاری یکی از رشته‌های صنایع دستی است. معرق‌سازی در ایران از سده ۶ هجری و دوره سلجوقیان با ساخت کاشی معرق پیشرفت کرد و در سده هشتم کامل‌تر و ظریف‌تر شد. در سده نهم و دهم هجری نیز رشد بسیار زیادی کرد. شهرهای اصلی معرق‌سازی در این دوره اصفهان، یزد، کاشان، هرات، سمرقند و آران و بیدگل بودند.
هنر موزائیک از دیرزمان شناخته شده بود و تا به امروز نیز کاربرد دارد. در میانرودان و مصر باستان نوعی موزائیک در اندازه‌های کوچک و برای مصارف تزئینی و زینتی ساخته می‌شد ولی رومیان آن را چون یک قالب هنری همپایهٔ دیوارنگاری به کار می‌بردند. صنعت موزاییک سازی توسط هنرمندان صدر مسیحیت ادامه یافت و در اوایل قرون وسطی به خصوص در قلمرو امپراتوران بیزانسی به اوج شکوفایی خود رسید (مثلاً موزاییک‌های کلیسای سان وتیله در راونا)
در دایرةالمعارف هنر (نوشته رویین پاکباز)، در تعریف معرق چنین آمده‌است: معرق (موزائیک Mosaic) طرح پیک نما یا انتزاعی ساخته شده از قطعات سنگ، شیشه، سفال، چوب رنگین بر روی دیوار، سقف، زمین و غیره‌است.
انواع معرق
معرق چوب
معرق کاشی
معرق موزائیک
معرقکاری در ایران
در بعضی از منابع به اشتباه گفته شده‌است که معرق چوب برگرفته از کاشی معرق است و معرق در ایران از هند وارد شده‌است. در حالیکه در سبک هندی چوب زمینهٔ کار یک تکه‌است و به علاوه جنس چوب از فوفل است..شیوه‌ای کار در سبک هندی به این شکل است که ابتدا طرح را بر روی چوب پیاده کرد و سپس شکل‌ها را بریده و بعد با تکه‌های مختلف چوب پر می‌کنند.
طبق آخرین کاوش‌هایی که در شهر سوخته واقع در زابل انجام گرفته‌است، شانه‌ای پیدا شده‌است که بر روی آن گلی با تکه‌های چوب کار شده‌است. این شانه متعلق به ۵۰۰۰ سال پیش است. پیدا شدن این شانه دلیلی بر بطلان دو نظریه فوق‌الذکر می‌باشد. علاوه بر این طرح گل روی شانه با طرح گلی که بر روی سفالینه‌ها کشف شده‌است یکی می‌باشد که نشان می‌دهد شانهٔ یافت شده نمی‌تواند از جایی وارد ایران شده باشد
در دوران قبل از اسلام قطعات بزرگ چوبی به عنوان بخشی از ساختمان به کار می رفته است. در این دوره چوب به عنوان یکی از فراوان ترین مصالح طبیعی نقش مهمی در ساخت ابزار فنی و کشاورزی و حتی وسایل خانگی ایفا می کرده است. از دوره سلوکیان آثار چندانی در دست نیست و آثار چوبی دوره اشکانی نیز تا حد زیادی شباهت به دوره هخامنشی دارد.
در دوره ساسانی استفاده از کلافهای چوبی در ساختمان متداول میشود. در این دوره نوعی رویه‌کوبی مربع‌های چوبی انجام می شده که نقش هندسی و انتزاعی داشته است. نقوش عبارت بودند از نقوش انتزاعی، گیاه و حیوان و انسان.
مهمترین وسایل چوبی که ساخت آنها در قرون اولیه اسلامی متداول بوده عبارتند از کلبه‌ها و ساختمانهای چوبی، کلافهای ساختمانی، ستون چوبی سقف‌های کاذب چوبی قابدار، وسایل به ساختمان مثل درب و پنجره، وسایل کاربردی مثل منبر، ابزار آلات صنعتی و کشاورزی.
در آثار چوبی دوره میانی اسلامی که مربوط به حدود قرون پنجم تا دهم هجری است اجزای ساختمانهای چوبی مثل ستون و سقف، وسایل متصل به ساختمان مثل در، پنجره، نرده به میزان زیادی به چشم می خورد ولی آثار کوچکتر مثل جعبه، قاب، رحل، وسایل خانگی، ابزار آلات، وسایل جنگی و شکار نیز کم و بیش وجود دارد. بیشترین نقوشی که در منبت این دوران می بینیم عبارتند از: نقوش هندسی، شیارهای موازی، کتیبه، اسامی ائمه (ع)، شکل محرابی، لچک، ترنج، گل و بوته، ختایی و اسلیمی، شکوفه،برگ، نخل، شمسه، حیوان و انسان .
در اکثر آثار چوبی صفوی میتوان تحولاتی از لحاظ نقش و شیوه‌های اجرایی ملاحظه کرد. صنایع دستی چوبی این دوره که مربوط به حدود قرن 10 و 12 می باشد از لحاظ فنی بسیار ظریف و بادوام و دارای عملکردی مفید و صحیح هستند و از لحاظ هنری بر اساس نقوش و فرهنگی ایرانی ساخته شده‌اند و از طرفی با دقت و نظم اجرا شده. آثار این دوره شامل ساختمانهای چوبی و اجزای وابسته به آن مثل ستون و سقف و در و پنجره و همچنین شامل وسایل کاربردی مثل رحل، جعبه، قاب، صندلی و ابزار آلات صنعتی و کشاورزی و جنگی است. هنر معرق که از دوران قبلی آغاز شده و به طور ساده انجام می شد از این زمان تکامل بیشتری می یابد.
منبت کاری دوره میانه اسلامی در حدی بسیار ظریف و باروسازی و ریزه کاری فراوان دیده میشود و پرداخت آن نیز در حد اعلای خود مشاهده میشود. منبت این دوره بر اساس طرح‌های هندسی، شیارهای موازی، خط ثلث و نسخ، اسلیمی و ختایی به سبک ایرانی، نقوش انتزاعی گیاه و انسان و ترنج و محرابی مشاهده میشود.
هنرهای چوبی بعد از صفویه و به خصوص دوران قاجار نه تنها تکامل فنی نداشت بلکه با افت کیفیت فنی نیز روبرو بود. به طور کلی در آثار چوبی این دوره به دو سبک وجود دارد. بخشی که در آن سعی شده از روشها و نقوش دوران قبل پیروی شود و بخشی دیگر که از اصول فنی و هنری آثار چوبی اروپا الهام گرفته شده. در این دوره به دو نوع منبت بر می خوریم. یکی منبت به شیوه صفوی با عمق کم و طرح ایرانی که ندرتا” دیده میشود و دیگری منبت به شیوه فرنگی با عمق زیاد و با نقش پیچک اجرا شده که به میزان زیادتر وجود داشته
معرق
قرار گرفتن قطعات چوبهای رنگی در کنار هم به وجود آوردن طرحی مشخص را معرق می‌گویند. گاه دیده میشود که در کنار چوبهای رنگی از مصالحی چون عاج، صدف، فلزات و استخوان هم استفاده میشود. به طور کلی معرق به دو گروه اصلی تقسیم می‌گردد.
الف – معرق زمینه رنگ: اگر در هنر معرق، زمینه کار هم از چوب بریده شود، معرق زمینه چوب نامیده میشود. در واقع طرح اصلی توسط زمینه ایی از چوب احاطه میشود. معرق زمینه چوب به روشهای گوناگونی کار میشود که شامل معرق پازلی، معرق آجری، نازک بری در معرق منبت می باشد.
معرق زمینه جورچین (پازلی)
با همان شیوه معرق چوب کار میشود، فقط زمینه طرح یا کار را به قطعه‌های پازل مانند بریده، در کنار هم می چسبانند و سپس باز هم برای مراحل تکمیلی به کارگاه رنگ فرستاده میشود.
معرق زمینه آجری: با همان شیوه معرق زمینه چوب کار میشود، فقط تفاوت کار در این است که زمینه طرح به صورت آجری بریده و در کنار هم چیده میشود. آنگاه مراحل تکمیلی را به صورت رایج طی می‌کنند.
نازک بری در معرق: در این شیوه از معرق، ابتدا قطعات طرح مورد نظر معرق بریده میشود. آنگاه به وسیله اره مویی معمولی برشهای بسیار ظریف و نزدیک به هم در تمامی قسمتهای طرح داده میشود، برش‌هایی که به فاصله‌های میلیمتری در کنار هم داده میشود. سپس چوبهای شکل داده شده در کنار هم بر روی زمینه‌ای از تخته روکش شده و غالبا” بدون هیچ نوع تزئینی چسبانده میشود.
معرق منبت: معرقی که نقشهای آن برجسته است معرق منبت گفته میشود برای ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعه‌ها را مانند معرق می برند و بعد آنها رابه طور مجزا به شیوه منبت کاری ساخت و ساز نموده، کنار یکدیگر جفت و جور می‌کنند. در پایان قطعه را رویزیر کار در محل مربوط نصب می‌کنند.
ابزار
ابزار کاری که در کارگاه معرق به کار می‌رود عبارتند از:
اره دست – اره چوب بر – اره فلز – پرس دستی (پیچ دستی) – پیشکار – تیزک – چکش – سوهان تخت – سوهان چوب ساب – کمان اره – رنده دستی- سنگ نفت – گازانبر – لیسه – ماشین پرداخت – مته دستی – میخ
مواد اولیه
برای معرق کاری، وجود انواع چوب با تنوع رنگی ضرورت دارد و در انتخاب چوب باید مواردی چون استحکام و خشک بودن چوب و قابلیت اره شدن و رنده شدن را در نظر گرفت. هم چنین از صدف، عاج، فلزات در معرق استفاده میشود.
مراحل اجرای یک طرح معرق
تخته پشت کار را به اندازه طرح مورد نظر انتخاب کرده، به روی آن یک ورق از نایلون قرار می دهند، انگاه طرح و نقشه مورد نظر را بر روی کاغذ آورده و به وسیله چسب مایع آن را بر روی تخته سه لایی می چسبانند، پس از آن تکه‌های مختلف طرح با اره مویی بریده شده قطعات مختلف آن را به وسیله میخ سایه بر روی تخته زمینه به طورموقت نصب می‌کنند.
آنگاه قطعات طرح را جداگانه بر روی چوبها با رنگ‌های مورد نظر به وسیله همان میخ سایه نصب کرده و روی چوب پیشکار قرار داده و به وسیله اره مویی دور طرح را روی تخته بریده و حال قطعه چوب بریده شده را در جای خود مطابق نقشه روی تخته پیشکار به وسیله میخ سایه موقتا” نصب می‌کنند. بدین ترتیب با این روش همه نقشهای خرد شده را از رنگ‌های مختلف چوب، صدف و عاج تهیه و جایگزین مدل می‌کنند. هنگامی که تمام چوبهای رنگی جایگزینی طرح اولیه شده، چسبی از سریشم و پودر امرا تهیه کرده و به وسیله انگشت سبابه روی تمام شیارهای بین تکه‌های قرار می دهند.
به این طریق تمام شیارهای بین نقوش پر میشود و قطعات به طور کامل به هم چسبیده و ثابت میشود. دراین مرحله میخ‌های سایه را از روی طرحها بر می دارند و آنگاه نوبت به نایلونی می رسد که قبلا” در زیر کار و روی تخته پشت کار قرار داده شده بود، آن را نیز برداشته و نقشهای چسبیده شده را بر می گردانند و پشت آنها را سمباده نرم می زنند.
در نتیجه چسب‌هایی که از میان شیارها به پشت کار نفوذ کرده، پاک میشود. حال سطح تخته پشت کار را به وسیله کاردک به چسب گرم آغشته کرده، نقشه معرق شده را روی آن می چسبانند و برای ثابت نگاه داشتن آن دو میخ سنجاقی در بالا و پایین آن نصب می‌کنند. در این مرحله لایه‌ای از نایلون و قطعه‌ای از نمد یا پتوی ضخیم را روی نقشه معرق شده قرار داده ترکیب فوق را در میان دستگاه پرس گذاشته، تحت فشار می دهند و بعد از گونیا کردن تابلو، اضلاع آن را رنده می‌کنند.
سطح تابلو رابه دلیل متفاوت بودن ضخامت چوبهای صنعتی، با ماشین سمباده می سایند تا یکنواخت و صیقلی شود. حال محیط تابلو را به وسلیه نوار چسب کاغذی به طریقی که 2 یا 3 میلیمتر آن از سطح تابلو بالاتر قرار گیرد چسبانده مخلوط پلی استر آماده شده را به طور یکنواخت روی صفحه مورد نظر می ریزند تا کاملا” سطح را بپوشاند.
بعد از خشک شدن پلی استر به وسیله سمباده لرزان آن را می سایند تا رنگ چوب از زیر پلی استر ظاهر شود و مجددا” برای شفافیت بیشتر، قشری از پلی استر شفاف بر آن پاشیده و سمباده می زنند. در پایان به وسیله دستگاه پرداخت و مواد جلا دهنده سطح کار را پرداخت می‌کنند.
معرق در معنای کلام اصولاً هر چیز رگه دار را گویند. ولی مفهوم آن در این نوع هنر در کنار هم قرار دادن تکه های رنگین چوب و مصالح دیگر از جمله عاج، صدف، فلز و… به طوری که طرح مورد نظر حاصل شود. معرق در واقع قرار گرفتن خط در کنار خط است. پیدایش تاریخی این هنر به درستی مشخص نیست ولی از تطبیق آن با هنر کاشی کاری بدون شک رابطه این دو هنر را در می یابیم وجه تشابه کاشی کاری معرق با معرق روی چوب در شیوه عمل است که در هر دو مورد نقشها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.
سابقه معرق کاری و آموزش آن در اداره کل هنر های سنتی به سال 1309 ه.ش بر می گردد. در آن سال به پایمردی استاد حسین طاهر زاده بهزاد و گروهی از هنرمندان نام آور هنر های سنتی از سراسر کشور در تهران گرد هم آمده و مدرسه صنایع مستظرفه را بنیان گذاشتند. در طی سالیان زیاد معرق همپای حرکت زمان پیشرفت کرد و تحولات مختلفی در آن پدیدار شد.
این هنر در آغاز برای تزئین سطح میز، بوفه، در و تکیه گاه صندلی به کار برده شد و تنها نقوش اسلیمی یا گره با 5 رنگ محدود چوبهای آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت و گاه برای تنوع از برشهای خاتم برای اشباع نقشها استفاده می کردند. در آن ایام شیوه معرق کاری در مقایسه با روش امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به روش معرق جایگزین اجراء می شد.
نخستین تاریخی که در رابطه با اشباع نقشهای کنده شده به وسیله چوبهای رنگی موجود است تابلویی مربوط به سال 1313 با نقش دو سوار کار است که به وسیله احمد رعنا ساخته شده است. عباس شهمیرزادی هنگام اجرای تابلوی خود به جای کندن سطح چوب فوفل زمینه ای در اطراف نقشها به وجود آورد.
این تابلو با مقطع بیضی نشانگر نقش دو زن بوده است.
به دنبال این دگر گونی ها در سال 1316 احمد رعنا با اثر ابداعی خود به نام شکارگاه معرق را از حالت سطح خارج کرد و به صورت نیم برجسته مطرح گردانید. که همین شیوه تا امروز به نام منبت معرق متداول است.زمینه فکری این نوآوری از نقشهای منبت کاری شده در های کاخ مرمر شکل گرفت.
تا سال 1334 اجرای معرق با همان 5 رنگ محدود متداول بود و محمد طاهر امامی که در پی تنوع رنگ بیشتری در معرق بود در اندیشه استفاده از مواد شیمیایی رنگی شد و جهت آزمون نقشهایی روی یک راکت تنیس روی میز با استفاده از مواد یاد شده به وجود آورد.
در 1335 تعدادی پاراوان و بوفه معرق کاری شده از طرف دولت چین به دولت ایران اهداء شد که به هنگام حمل تعدادی از آنها خسارت دید. مرمت بعضی از آنها با زمینه سیاه به محمد غفوری محول شد. وی با تهیه ماده سیاهی ترکیب یافته از جوهر نیکروزین، پارافین و لاک الکل قسمتهای آسیب دیده را ترمیم کرد. تا قبل از شناخته شدن جوهر نیکروزین برای سیاه کردن زمینه اشیای چوبی، صفحات موسیقی را می کوبیدند و سپس در الکل حل کرده و مقداری پارافین به آن اضافه می کردند و ماده سیاه بدست آمده را به وسیله پنبه بر روی شیء مورد نظر منتقل می کردند. این گونه آزمونهای پیاپی موجب پیدایش اندیشه نوینی در هنر معرق شد و بدین سان در سالهای 36 یا 37 یک پاراوان کوچک با نقش گل و مرغ توسط عزیزالله ویزایی با زمینه سیاه که به شیوه معرق های چینی بود ساخته شد و بدین ترتیب این سبک معرق در میان انواع آن جای گرفت.
از آن پس تا به امروز شاهد تحولاتی چند در هنر معرق بوده ایم. این تحولات عبارت اند از :
– نمایش بعد از طریق فضا سازی.
– استفاده از فلزات و سنگ.
– نمایش نقش در دو سطح.
– نشان دادن عمق با استفاده از پلیستر.
آموزش معرق کاری(نکات کلیدی)
دوستان سلام دوست دارم اون چیزایی که پس از سال ها کار یاد گرفتم به اشتراک بزارم تا در صورتی که شما می خواین به این هنر بپردازید دچار اشتباه نشید.چون وقتم محدود است سعی میکنم گاهی اوقات چند نکته ضروری را براتون بگم در ضمن در صورتی که سوالی داشتید مطرح کنید تا اگه تونستم به اون جواب بدم
نکاتی در مورد ابزارهای معرق کاری
درس اول (آموزش معرق کاری)
1- کمانی تهیه نمائید که قسمت (U)آن کاملا صاف بوده برای امتحان آن، دسته را جدا نمائید و کمان را روی سطح کاملاصاف قرار دهید در صورتی که کمان صاف باشد با سطح صاف کاملا مماس وهیچگونه پیچ وتابی در آن دیده نخواهد شد.
2- برای تشخیص تیغه های تقلبی به نکات زیر دقت نمائید الف) تیغه نباید چرب باشد زیرا چرب شده است تا زنگ نزند واین یکی از علائم تقلبی بودن آن است .
ب)در صورتی که دو سر تیغه ی خوب را به هم برسانیم ،نباید تیغه به راحتی بشکند وشکستن آن نشان می دهد که تیغه دارای انعطاف کافی نمی باشد.
ج) اگر یک بسته دوازده تایی از تیغه ای را خریداری نمودید سیمی به دور آن پیچیده شده است .در هنگام باز کردن این سیم اگر این سیم به راحتی در هنگام باز شدن تکه تکه شد ،به احتمال بسیار زیاد تیغه ی شما تقلبی است.در ضمن سیمی که به دور تیغه های تایفون اصل پیچیده شده است نسبت به سیم هایی که به دور تیغه های تقلبی قرار گرفته است از ضخامت بیشتری برخوردار است
د) تیغه ی تایفون آلمانی (معروف به پا ملخی) دارای شماره های از شماره …4و3و2و1وصفر و دو صفر می باشد اگر تیغه سه صفر مشاهده نمودید بدانید که این تیغه تقلبی است
ه)نوع دیگری از تیغه آلمانی به نام تمپو نیز وجود دارد که تیغه بسیار خوبی است و فقط در یک نوع ساخته می شود و آنهم شماره دو صفر می باشد ،برای حرفه ای ها بسیار مناسب است اگر شما مبتدی هستید از آن استفاده ننمائید زیرا اگر کمترین عیبی در کمانتان باشد تیغه به راحتی از زیر کمان خارج می شود و شما را دچار دردسر خواهد نمود.در آموزش هم از این تیغه استفاده ننمائید زیرا تمام وقتتان به بستن تیغه برای هنر جویانتان خواهد گذشت.
درس دوم (آموزش معرق کاری)
نکاتی در مورد میز کار معرق کاری
1- سعی نمائید از میز چوبی استفاده نمائید ودلیلش این است که صدای ایجاد شده از برش در میز های چوبی بسیار کمتر از میز فلزی می باشد
2- برای کاهش لرزش میز در موقع کار بهتر است که کشویی در میز قرار دهید که هم جهت قرار دادن ابزارها از آن استفاده شود وهم باعث کاهش در لرزش میز کار ودر نتیجه کیفیت کار بیشتر و شکستن تیغه کمتر وجلوگیری از خسته شدن چشم در موقع کار می شود.
نکاتی در مورد استفاده از پیشکار در معرق کاری
یکی از ابزارهای ضروری در معرق کاری استفاده از پیشکار است که سطحی قابل دسترس و از میز به شما نزدیکتر می باشد و در ضمن شکاف هفتی جلوی آن این امکان را به شما می دهد که بتوانید چوب را در بالای این شکاف طوری قرار دهید که دو طرف آن روی پیش کار و تیغه در بین آن باشد . حسن این کار در این است که در هنگام برش چوبی که در حال برش آن هستید از دو طرف محافظت می شود وامکان شکستن آن کاهش می یابد و در ضمن برش قطعات بسیار ریز نیز آسان می شود .
حالا که به اهمیت پیش کار پی بردیم نکاتی در مورد آن بیان مینمائیم
1- برای اتصال پیشکار اگر قرار است ثابت باشد و نمی خواهید آن را از میز جدا نمائید
از یک پیچ در وسط آن برای اتصال استفاده نمائید تا در مواقعی که از آن استفاده نمی نمائید با چرخش آن به داخل میز از شکسته شدن آن جلو گیری شود . این نکته بخصوص در کارگاه های مدارس که در واحد چوب از پیش کار استفاده می شود بهتر ملموس است .زمانی که دیگر نیازی به پیشکار نیست با چرخش آن به داخل میز از مزاحمتی که ایجاد می کند جلو گیری می شود.
2- در موقع اتصال پیشکار باید انتهای پیچ هم سطح پیشکار باشد تا در موقع قرار دادن چوب برجستگی انتهای پیچ باعث فاصله گرفتن چوب از پیشکار و لرزش کار نشود
نکاتی درباره روش های پیاده کردن الگو بر روی چوب
درس سوم(آموزش معرق کاری)
الف)استفاده از کاغذ کاربن برای پیاده نمودن الگوی معرق کاری :در این روش کاغذ کاربن را روی چوب قرار داده وسپس طرح مورد نظر را روی آن قرارمی دهیم وبعد از فیکس کردن آن بوسیله چسب با خودکار روی خطوط الگو خطوط را پر رنگ منمائیم تا طرح مورد نظر روی چوب ایجاد شود .در این روش حد اقل دو عیب اساسی مشاهده می شود .اول اینکه طرح ایجاد شده با الگوی اصلی کا ملا مطابقت ندارد. و دوم اینکه چوب کمی کثیف ورنگ کاغذ کاربن را به خود خواهد گرفت.
ب)استفاده از نوار چسب کاغذی با عرض پنج سانت :در این روش ابتدا سطح چوب را به صورت کامل با چسب کاغذی می پوشانیم وسپس الگوی کاغذی را با چسب چوب روی چسب کاغذی می چسبانیم .این کار به ما کمک میکند که الگوی ما مستقیما روی چوب قرار نگیرد .بعد از برش تمام قسمت های کارمی توانیم الگوی خودمان را از روی چوب به راحتی جدا نمائیم .
ج)ساخت شابلون با استفاده از الگوی اولیه :این روش کاملا ابتکاری می باشد و در مواردی استفاده می شود که بخواهیم از یک کار تعداد زیادی تهیه نمائیم .
روش کار به این صورت است : کافی است روی الگوی مورد نظر در چند نقطه به صورت پراکنده نوار چسب پلاستیکی را به صورت حلقه انگشتر در آوریم و روی کاغذ الگو قرار دهیم و سپس طلق های معمولی را روی آن قرار داده و بعد از آن طلق وکاغذ الگو را با هم با استفاده از قیچی وکاتر برش دهیم .به این شکل شابلونی تهیه می شود که از آن به دفعات می توان استفاده نمود.برای پی بردن به اهمیت این روش به تجربه خودم در این زمینه اشاره مینمایم در یکی از مدارس دانش آموزان را به شش گروه تقسیم نمودیم و به هر گروه تهیه قسمتی از الگوی کالسکه را سپردیم پس از زمان کوتاهی کل کلاس الگوی قسمت های مختلف طرح کالسکه را در اختیار داشتند .وبا انجام این کار در چند جلسه آرشیو بسیار متنوعی از طرح ها والگو های مختلف تهیه نمودیم . که می شد از این الگو ها برای دفعات متعدد استفاده نمود .اگرچه این روش در ابتدا کمی مشکل به نظر می رسد اما پس از تهیه الگو زحمت شما نتیجه بهتری خواهد داد و از کارتان بسیار خوشحال خواهید شد.
اموزش معرق ومنبت کاری
منبت کاری
بسیار شگفت آور است که گاه با اندکی خلاقیت و مهارت می توان یک اثر معمولی را به یک قطعه هنری بزرگ و ناب تبدیل کرد. انسان، می تواند با دستان خود، از اشیا معمولی، قطعات هنری بزرگ بیافریند. همه این ها برخاسته از موهبت های خلاقیت و ابتکار، در انسان هستند. این واقعیت در بسیاری از ساخته های انسان که به زیبایی و کمال رسیده اند، آشکار است. این اشتیاق و علاقه شدید و تلاش برای نشان دادن عواطف، امروزه در تمام قالب های هنری قابل مشاهده است. انسان، از زمان پیدایش خود به این کار مشغول است و برای آن به آموزش و مدرنیزه شدن نیازی ندارد. این واقعیت عمیقا در قلب و روح نژاد انسانی قرار دارد و همواره به گونه ای خود را نشان می دهد.
تاریخچه
منبت کاری یکی از قالب های هنری قدیمی است. در این قالب هنری، برای ساختن اشیا و مجسمه های زیبا، چوب را به طرزی هنرمندانه به شکل های مختلف در می آورند. چوب ماده ای طبیعی است که کاربردهای زیادی دارد. انسان از همان ابتدا، چوب را می برید و آن را به شکل گرز و کمان درمی آورد. به این طریق ، در همان زمان منبت کاری آغاز شد. آنها با استفاده از منبت کاری مجسمه می ساختند و واقعیت های مستدلی بر تائید این شیوه سنتی وجود دارد. علیرغم تخریب پذیری چوب، مجسمه های چوبی در مصر کشف شده اند که به 2500 سال قبل از میلاد بر می گردند. به دلیل همین خاصیت تخریب پذیری چوب و عوامل دیگری چون فعالیت های شدید تخریبی، جنگ ها و عدم مقبولیت این هنر ، آثار محفوظ شده قدیمی زیادی از آن، وجود ندارد.
انواع و سبک ها
منبت کاری، اشکال مختلفی دارد. این قالب ها از نظر ماهیت برش چوب و تکنیک هایی که به این منظور، مورد استفاده قرار می گیرند، با یکدیگر تفاوت دارند.
تراشه برداری: یکی از قالب های قدیمی منبت کاری است که در آن، تکه های کوچک چوب از روی یک ورقه چوبی که سطح آن هموار شده است، برداشته می شوند. برای این کار از ابزارهای کوچکی چون چاقو و قلم تراش استفاده می شود.
برجسته کاری: این روش نیز یکی از قالب های قدیمی است که در آن تصاویر زیبایی بر روی یک سطح چوبی ایجاد می شود و این طور به نظر می رسد که این تصاویر در خود سطح وجود داشته اند. این کار با برداشتن چوب اضافی به کمک گوژ، قلم تراش و پتک چوبی انجام می شود.
ترین (treen): برای ساختن اشیا چوبی مفید، قطعات چوبی را به شیوه های هنرمندانه ای، به اشکال مختلف در می آورند و به این کار treen می گویند. از جمله کاربرد های دیگر منبت کاری، ساختن اشیا تزئینی زیبا با استفاده از چوب است.
ابزار و تکنیک ها
در منبت کاری، برای برش و شکل دهی چوب، به مجموعه ای از ابزارها نیاز است. برای این کار ابزارهای مختلفی به کار گرفته می شوند. استفاده درست از این ابزار، به مهارت زیادی نیازمند است. از انواع مختلف چاقو های منبت کاری در اندازه های متفاوت و نیز از وسایلی چون :
قلم های تراش
گوژ
اره مویی
پتک چوبی
میز کار
و ابزار تفکیک وی- v شکل ، استفاده می شود.
منبت کاری، کار آسانی نیست بلکه به مهارت و تجربه زیادی نیاز دارد. چالش برانگیزترین و زیباترین بخش این هنر که امروزه، به طرز گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد، مجسمه سازی با چوب است. در منبت کاری، انتخاب چوب مناسب، اهمیت زیادی دارد. انتخاب درست نوع چوب و بخش مناسب آن، که به آن هسته می گویند، اولین قدم است. برای بریدن چوب، از روش های مختلفی استفاده می شود. اما پیش از آن، طرح مورد نظر را با مداد بر روی آن، رسم می کنند.
مجسمه های چوبی و سایر منبت کاری ها، بخش عمده ای از دوره های آموزشی هنر را تشکیل می دهند و نوعی هنر کلاسیک به شمار می آیند. این هنر در طبع انسان وجود دارد و مادامی که چوب وجود دارد هرگز از بین نخواهد رفت. منبت کاری، یک قالب هنری محض است که در آن شخص می تواند آزادانه درون خود را به نمایش بگذارد.
معرق کاری
در این دوره مراکز مهم معرق سازی شهرهای اصفهان ، یزد، کاشان ، هرات ، سمرقند و تبریز بود. منبع دهخدا معرق کاری هنری بسیار شیرین و دوست داشتنی می باشد که علاقه مندان خاص خود را دارد که دوستداران این هنر می توانند با کمترین هزینه به این هنر بپردازند.
هنر معرق روی چوب یکی از صنایع دستی چوبی در استان مرکزی است که طی سال های اخیر رونق و رواج بسیار یافته است معرق چوب تلفیق و ترکیبی است از انواع چوبهای خود رنگ، مواد و مصالحی مانند استخوان، صدف، روی، مس و عاج که روی سطح چوبی نقشی را به وجود می آورد. چوب گردو، عناب، نارنج، سنجد، فوفل ، ارش و زبان گنجشک از جمله چوبهای خود رنگ می باشند که هنرمند معرق کار بسته به طرح مورد نظر و سلیقه آنها را انتخاب می کند و به کار می برد.
هنرمندان معرق به شیوه زیبایی طرح مورد نظرشان را از خطوط اسلیمی و ختایی و نگاره های ایرانی اقتباس می کنند و بر روی کاغذهایی نظیر کالک، ماشینی و روغنی به کار می برند.
هنرمندان معرق به شیوه زیبایی طرح مورد نظرشان را از خطوط اسلیمی و ختایی و نیز نگاره های ایرانی اقتباس می کنند و بر روی کاغذهایی نظیر کالک، ماشینی و روغنی ترسیم نموده و با دقت به وسیله اره مویی خطوط و طرح های خود را حک می کند. گفتنی است در یک محصول معرق اصیل رنگ باید طبیعی باشد و به هیچ وجه نباید از مواد رنگی و شیمیایی استفاده شود.
“پولیستر کاری” آخرین مرحله ساخت معرق است که طی آن سطح اثر به وسیله ” سیلر” پوشش داده شده و آماده عرضه می شود. اما « معرق منبت» یکی از جلوه های زیبای این هنر دستی است که نقشها و طرح های آن برجسته است که برای ساخت آن قطعات را به شیوه منبت مجزا می کنند و با ظرافت خاصی در محل های مربوطه به کار می برند.
انواع چوب
راش: Brich
نام علمی این چوب Fagus orientalis نام فارسی و بومی راش و مرس و نام انگلیسی آن Beech است. از خواص ظاهری چوب راش درون نامشخص و به رنگ کرم مایل به قرمز است. دوایر سالیانه فشرده و در نتیجه در مقاطع طولی دارای خطوط کم و بیش مشخص ناشی از آن است. از بارزترین خصوصیات شاید بتوان به پره های چوبی در مقاطع طولی اشاره کرده که در مقطع شعاعی به پرمگس و در مقطع مماسی به دوک معروفند و این پره ها به صورت لکه های قرمز دیده میشود. چه بسا گاهی این پرمگس های زیبا عیب محصوب میشوند چرا که به عقیده نجاران این بخشهای چوب پس از رنگ کاری سیاه میشوند. گونه راش چوبی نیمه سنگین و دارای بافتی همگن و تقریبا مقاوم در برابر حشرات و قارچهاست. گرده بینه های درجه 1 و 2 راش در ایران بیشتر به مصرف کارخانجات روکش و تخته لایه می رسد و گرده بینه های درجه 3 پس از تبدیل به الوار به بازار تهران (پل چوبی) روانه می شوند. بنا به اطلاعات بازار میزان تفاوت قیمت آن در 6 ماهه نخست در بازار تهران بوده است. به دلیل بافت همگن و درجه سختی مناسب این چوب بیشترین تقاضا را برای خرید به منظور تهیه مبل در بازار دارد. همچنین به دلیل قابلیت آغشتگی با انواع محلولهای حفاظتی بیشترین گونه مصرفی در کارخانه های اشباع است. البته اخیرا گونه های خارجی راش از طریق آذربایجان وارد ایران شده است که بنا به ادعای مبل سازان و فرشندگان چوب کیفیت چوب راش ایرانی را ندارد ولی به دلیل ابعاد و رطوبت مناسب تخته ها میزان ضایعات کمتری، در امر فرآیند تولید دارد.
توسکا: Alnus
دو گونه توسکای قشلاقی و ییلاقی به نام های علمی Subcordate Alnus و Glutionose Alnuse در ایران وجود دارد. نام های محلی توسکا، تسکا و توسه است. چوب درون نامشخص، رنگ کرم مایل به قرمز، دوایر سالیانه پهن با حدود نسبتا مشخص و موجدار در مقطع عرضی و پره چوبی آجری شکل قرمز رنگ در مقطع شعاعی و دوک های ظریف (پره ها) در مقطع مماسی از خصوصیات ظاهری چوب است. چوبی نیمه سنگین تا سبک است که به دلیل پرداخت و رنگ پذیری شکاف خوری و ابزار خوری خوب در صنعت مبلمان مصرف دارد ولی کم دوام بوده که البته در آب دوام قابل توجهی دارد. بیشترین میزان فروش را در بازار چوب فروشان پس از راش را داراست که البته در حال حاضر مهمترین مورد مصرف آن طبق آمار موجود در کارخانجات تخته لایه سازی آن در برابر آب در ساختن بناهای آبی نیز مصرف میشود. قیمت چوب توسکا به صورت الواری در سال بوده است.
افرا: Maple
این خانواده دارای گونه های مختلفی در ایران است از جمله میتوان افرا پلت، افرا شیردار و کیکم را نام برد. بزرگترین و فراوان ترین افرای ایران اپلت با نام علمی insigne Bosso و نام انگلیسی Maple است. این گونه چوب درون نامشخص، چوب سفید مایل به کرم با درخشندگی کم و بیش صدفی دارد. دوایر سالیانه به دلیل فشردگی چوب تابستانه در مقطع عرضی کاملا مشخص و در مقطع مماسی نقوش مواج و در مقطع عرضی نقوش رگه ای مانند ایجاد کرده است که پره های چوبی ظریف و قهوه ای رنگ و براق در دو مقطع مختلف طولی به صورت لکه ها و دوک ها نمایان است. چوبی نیمه سنگین با پرداخت آسان و هم کشیدگی کم باعث شده تا در صنعت مبلمان و روکش گیری جایگاه ویژه ای داشته باشد.
چوب روسی :
واژه چوب روسی در بازار چوب ایران به هر نوع چوب سفید رنگ وارداتی از روسیه تلقی میشود و کاربرد آن هم چندان تفاوتی نمی کند در حالیکه این چوب سفید خود شامل گونه های کاملا متفاوت چون نراد، نوئل و انواع کاجها می شوند. همچنانکه گفته شد یکی از گونه های چوبی که به چوب روسی معروف است Abies یا نراد است که نام رایج آن در دنیا Fir و Sapen است. این چوب فاقد درون چوب مشخص و به رنگ سفید مایل به قرمز، فاقد مجاری صمغی، راست تار، سبک، واکشیدگی و همکشیدگی کم، قابلیت ترک خوردن کم هنگام خشک شدن، بسیار خوش کار، سنباده خوری خوب، میخ خوری و پیچ خوری عالی هستند ولی با وجود تمام مزایا به راحتی در مقابل قارچها دچار مرض لکه آبی یا لکه قرمز میشوند از استحکام آن می کاهد. حشرات نیز علاقه زیادی به لانه گزینی و تخم گذاری در آن دارند و باید توجه داشت که چوبها دارای رگه قرمز به هنگام خشک شدن کاملا تاب بر می دارند. این چوب به علت سبکی و ضریب الاستیته بالا از بهترین چوبها برای اسکلت ساختمان هاست. الیاف بلند و خمیر سفید آن در کاغذسازی مصرف فراوان دارد. در ایران این چوب غالبا در صنایع مبلمان استفاده می شود.
ماهاگونی یا آکاژو :
آکاژوها به دو دسته آکاژوی آمریکایی و آفریقایی تقسیم میشوند که اغلب آکاژوی آفریقایی در بازار ایران یافت میشود. نام علمی این گونه Khaya inveeonsis و از خانواده Miliacea است. نام های محلی متفاوتی در کشورهای مختلف آفریقا دارد. درون چوب قرمز رنگ و برون چوب نازک سفید مایل به صورتی رنگ دارد. بافت یکدست و وجود پرمگسهای درخشان و براق که با تغییر جهت نور درخشش متفاوتی دارند از ویژگیهای شاخص این چوب است. در مقطع شعاعی نقوش نواری صدفی و در مقاطع مماسی نقوشی متنوع چون موجی، مجعد، جناغی دارد. یکی از پرمصرف ترین چوب های دنیا برای تهیه روکش های قیمتی است. به دلیل همکشیدگی و واکشیدگی کم در هنگام خشک شدن کمتر دچار عیب می شود. ضربه پذیری خوب، پرداخت عالی، پیچ خوری و میخ خوری بالا از خصوصیات بارز این چوب است ولی رنگ پذیری و واکس خوری باید همراه با بتونه کاری انجام شود. در تهیه روکش و مبلسازی بیشترین مصرف را داراست. به دلیل ضربه پذیری و ضریب الاستیسیته بالا در تهیه قایق های بادبانی و تفریحی مناسب است.لازم به ذکر است که چوبهای دیگری نیز تحت عنوان آکاژو در بازار دیده میشوند که اسامی واقعی آنها سیپو، کیسپو و ساپلی است.
ملچ
چوبیبه رنگ قهوای مایل به قرمز است و گاهی اوقات رگه های سبز رنگی در آن دیده میشود. چوبی درشت بافت، نیمه سخت و نیمه سنگین، نسبتا بادوام و در برابر ضربه بادوام ونسبت خمش مقاوم است. از این چوب بیشتر در ساختمانهای چوبی، ساخت مبلمان، روکش، قایقسازی، وسایل ورزشی، در و پنجیره و تخته لائی استفاده می شود
افرا : Maple
این خانواده دارای گونه های مختلفی در ایران است از جمله میتوان افراپلت، افرا شیردار و کیکم را نام برد. بزرگترین و فراوان ترین افرای ایران اپلت بانام علمی insigne Bosso و نام انگلیسی Maple است.
این گونه چوب درون نامشخص، چوب سفید مایل به کرم با درخشندگی کم و بیش صدفی دارد. دوایر سالیانه به دلیل فشردگی چوب تابستانه در مقطع عرضی کاملا مشخص و در مقطع مماسی نقوش مواج و در مقطع عرضی نقوش رگه ای مانند ایجاد کرده است که پره های چوبی ظریف و قهوه ای رنگ و براق در دومقطع مختلف طولی به صورت لکه ها و دوک ها نمایان است. چوبی نیمه سنگین با پرداخت آسان و هم کشیدگی کم باعث شده تا در صنعت مبلمان و روکش گیری جایگاه ویژه ای داشته باشد.
گردو
چوبی ریز بافت، به رنگ خاکستری مایل به قهوای تیره ودارای نقوش زیبا و نسبتاً با دوام است. این چوب نیمه سنگین و نیمه سخت و در مقابل فشار، خمش و کشش مقاوم است. از این چوب بیشتر در کارهای هنری و تزیینی، تهیه روکش،خراطی ساخت مبلمان، ساخت الات موسیقی، قنداق تفنگ، مجسمه سازی، منبت کاری و معرقکاری استفاده می شود.
چنار
چوبی به رنگ سفید روشن تا قرمز مایل به قهوه ای است که لکه های قهوه ای صدفی دارد . چوبی است نیمه سخت وسنگین و با دوام که از آن برای ساخت دربهای اماکن متبرکه، دسته ابزار، صندلی، غربال، صندوق استفاده می شود.
بلوط
چوبی به رنگ قهوه ای روشن تا تیره، درشت بافت و با دوام است. این چوب نسبتاً نیمه سخت و نیمه سنگین تا سنگین است و در برابر سایش مقاومت زیادی دارد و بهترین چوب برای پارکت، ساخت مبلمان تهیه روکش، تراورس راه آهن،مدل سازی است.
تبریزی
این چوب به رنگ سفید تا کرم روشن است واغلب لکه های سیاه رنگ و یا قهوه ای دارد. چوبی است نسبتاً نرم، سبک که دوام زیادی ندارد و کار با آن آسان است. برای ساخت کاغذ سازی، کبریت سازی، جعبه سازی، ادوات کشاورزی از آن استفاده می شود.
ممرز
چوبی ریز بافت به رنگ سفید تاسفید مایل به کرم و سخت و نیمه سنگین است . این چوب در مقابل ضربه و سایش مقاومت دارد و در کاغذ سازی، تخته خرده چوب سازی، تخته فیبر، واگن سازی، دسته ابزار،چوبهای تونلی از آن استفاده می شود.
کاج ایرانی )روس)
واژه چوب روسی در بازار چوب ایران به هر نوع چوب سفید رنگ وارداتی از روسیه تلقی میشود و کاربردآن هم چندان تفاوتی نمی کند در حالیکه این چوب سفید خود شامل گونه های کاملا متفاوت چون نراد، نوئل و انواع کاجها می شوند.
همچنانکه گفته شد یکی از گونه های چوبیکه به چوب روسی معروف است Abies یا نراد است که نام رایج آن در دنیا Fir و Sapen است.
این چوب فاقد درون چوب مشخص و به رنگ سفید مایل به قرمز، فاقد مجاری صمغی،راست تار، سبک، واکشیدگی و هم کشیدگی کم، قابلیت ترک خوردن کم هنگام خشک شدن، بسیارخوش کار، سنباده خوری خوب، میخ خوری و پیچ خوری عالی هستند ولی با وجود تمام مزایا به راحتی در مقابل قارچها دچار مرض لکه آبی یا لکه قرمز میشوند از استحکام آن میکاهد. حشرات نیز علاقه زیادی به لانه گزینی و تخم گذاری در آن دارند و باید توجه داشت که چوبها دارای رگه قرمز به هنگام خشک شدن کاملا تاب بر می دارند.
این چوببه علت سبکی و ضریب الاستیته بالا از بهترین چوبها برای اسکلت ساختمان هاست. الیاف بلند و خمیر سفید آن در کاغذسازی مصرف فراوان دارد. در ایران این چوب غالبا درصنایع مبلمان استفاده می شود.
نراد
چوبی به رنگ سفید تا سفید مایل به کرم تا قهوه ای مایل به صورتی است، راست تار و دارای نقوش زیبایی است. چوبی است سبک، نرم و کم دوام که کار با آن آسان است و در کارهای ساختمانی، قفسه سازی، بسته بندی از آن استفاده می شود.
ماهاگونی یا آکاژو
آکاژوها به دو دسته آکاژوی آمریکایی و آفریقایی تقسیم میشوند که اغلب آکاژوی آفریقایی در بازار ایران یافت می شود. نام علمی این گونه Khaya inveeonsis و از خانواده Miliacea
..
هنرهای چوبی
منبت
هنر کنده کاری نقوش به روی چوب را منبت گویند. قابل توجه‌است که منبت می‌تواند به صورت یک تکه یا چند تکه انجام شود هرگاه منبت کاری بر روی چوب بزرگ یک تکه انجام شود، منبت یک تکه و هرگاه منبت کاری بر روی تکه‌های کوچکی انجام شود، منبت چند تکه خواهد بود. منبت بر حسب نوع برجستگی که در کار آن به وجود می‌آید به پنج دسته تقسیم می‌گردد: منبت کم بر جسته، منبت نیم برجسته، منبت تمام برجسته، پیکره، قلم زنی بر روی چوب
ابزار کار
مغار: وسیله‌ای است برای تراشیدن چوب که انواع آن در ذیل نام برده شده مغار کبریتی- مغار تخت یا صاف – مغار نیم باز – مغار [گلویی] – مغار شفره کلیه مغارهای نامبرده دارای خمیده یا کج نیز هستند که در جاهایی که امکان استفاده از مغار صاف نباشد، از مغار کج استفاده میشود.
سوهان: برای ساییدن چوب و دیگر ابزار منبت کاری به کار می‌رود و انواع آن شامل موارد زیر میشود. سوهان دو سر صاف – سوهان دو سر کج – سوهان سه پهلوی سه گوش- سوهان سه پهلوی صاف – سوهان نیم گرد – سوهان دم کاردی – سوهان دم موشی – سوهان گرد – چوب ساب
مواد اولیه
شامل: ۱- چوبهای محکم و بدون گره که برای این منظور چوبهای آبنوس، بقم، شمشاد، فوفل، عناب، و گردو و …. از همه مناسب تر هستند.
۲- عاج، صدف و استخوان
روش کار
ابتدا طرح بر روی زمینه چوب منتقل میشود و با بستن کار به گیره دستی هنرمند شروع به کار کرده و ابتدا خطوط محیطی طرح با مغار مشخص میشود سپس بابرداشتن زمینه کار به صورت یکنواخت و به وسیله مغارهای مختلف منبت کار روی چوب ادامه پیدا میکند. پس از پایان کار منبت کاری، سطوح کار با سنباده بسیار نرم، صاف و صیقلی میشود. در مرحله به سطح کار روغن با پلی استر زده میشود تا چوب بر اثر مرور زمان ترک نخورد و در مقابل رطوبت مقاوم باشد.
انواع منبت
از انواع منبت میتوان نمونه‌های زیر را نام برد:
منبت کمی بر جسته: نوعی از منبت است که در آن هنرمند منبت کاری خود را به حدی برساند که نقش برجسته‌ای که به وجود آورده از سطح زمینه کار بیرون نیاید و هم سطح حاشیه اطراف کار باشد. منبت بر جسته: شیوه کار این گونه که مراحل منبت یک چوب را تا آنجا پیش می‌بریم که برجستگی‌های طرح از رویه کار کاملاً بیرون خواهد زد. پیکره: هنرمند طرح خود را بر روی حجمی از چوب به شیوه‌های چسباندن، فوکپی، یا از طریق کاغذ کاربن یا طراحی مستقیم بر روی چوب انتقال می‌دهد، آنگاه از برجسته‌ترین قسمت طرح کار خود را آغاز میکند و توسط مغارهای و لوازم رایج در این زمینه مشغول کنده کاری بر روی چوب میشود. در تمام کار، طرح به صورت کاملاً بر جسته و دارای حجم چوب از داخل بیرون آمده و اطراف آن خالی از هر گونه چوب خواهد بود.
معرق
در دوران قبل از اسلام قطعات بزرگ چوبی به عنوان بخشی از ساختمان به کار می‌رفته‌است. در این دوره چوب به عنوان یکی از فراوان‌ترین مصالح طبیعی نقش مهمی در ساخت ابزار فنی و کشاورزی و حتی وسایل خانگی ایفا می‌کرده‌است. از دوره سلوکیان آثار چندانی در دست با همان شیوه معرق چوب کار میشود، فقط زمینه طرح یا کار را به قطعه‌های پازل مانند بریده، در کنار هم می‌چسبانند و سپس باز هم برای مراحل تکمیلی به کارگاه رنگ فرستاده میشود.
معرق زمینه آجری: با همان شیوه معرق زمینه چوب کار میشود، فقط تفاوت کار در این است که زمینه طرح به صورت آجری بریده و در کنار هم چیده میشود. آنگاه مراحل تکمیلی را به صورت رایج طی می‌کنند.
نازک بری در معرق: در این شیوه از معرق، ابتدا قطعات طرح مورد نظر معرق بریده میشود. آنگاه به وسیله اره مویی معمولی برشهای بسیار ظریف و نزدیک به هم در تمامی قسمتهای طرح داده میشود، برش‌هایی که به فاصله‌های میلیمتری در کنار هم داده میشود. سپس چوبهای شکل داده شده در کنار هم بر روی زمینه‌ای از تخته روکش شده و غالباً بدون هیچ نوع تزئینی چسبانده میشود.
معرق منبت: معرقی که نقشهای آن برجسته‌است معرق منبت گفته میشود برای ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعه‌ها را مانند معرق می‌برند و بعد آنها رابه طور مجزا به شیوه منبت کاری ساخت و ساز نموده، کنار یکدیگر جفت و جور می‌کنند. در پایان قطعه را رویزیر کار در محل مربوط نصب می‌کنند.
ابزار
ابزار کاری که در کارگاه معرق به کار می‌رود عبارت‌اند از:
اره دست – اره چوب بر – اره فلز – پرس دستی (پیچ دستی) – پیشکار – تیزک – چکش – سوهان تخت – سوهان چوب ساب – کمان اره – رنده دستی- سنگ نفت – گازانبر – لیسه – ماشین پرداخت – مته دستی – میخ
مواد اولیه
برای معرق کاری، وجود انواع چوب با تنوع رنگی ضرورت دارد و در انتخاب چوب باید مواردی چون استحکام و خشک بودن چوب و قابلیت اره شدن و رنده شدن را در نظر گرفت. هم چنین از صدف، عاج، فلزات در معرق استفاده میشود. —
مراحل اجرای یک طرح معرق
تخته پشت کار را به اندازه طرح مورد نظر انتخاب کرده، به روی آن یک ورق از نایلون قرار می‌دهند، انگاه طرح و نقشه مورد نظر را بر روی کاغذ آورده و به وسیله چسب مایع آن را بر روی تخته سه لایی می‌چسبانند، پس از آن تکه‌های مختلف طرح با اره مویی بریده شده قطعات مختلف آن را به وسیله میخ سایه بر روی تخته زمینه به طورموقت نصب می‌کنند. آنگاه قطعات طرح را جداگانه بر روی چوبها با رنگ‌های مورد نظر به وسیله همان میخ سایه نصب کرده و روی چوب پیشکار قرار داده و به وسیله اره مویی دور طرح را روی تخته بریده و حال قطعه چوب بریده شده را در جای خود مطابق نقشه روی تخته پیشکار به وسیله میخ سایه موقتاً نصب می‌کنند. بدین ترتیب با این روش همه نقشهای خرد شده را از رنگ‌های مختلف چوب، صدف و عاج تهیه و جایگزین مدل می‌کنند. هنگامی که تمام چوبهای رنگی جایگزینی طرح اولیه شده، چسبی از سریشم و پودر امرا تهیه کرده و به وسیله انگشت سبابه روی تمام شیارهای بین تکه‌های قرار می‌دهند. به این طریق تمام شیارهای بین نقوش پر میشود و قطعات به طور کامل به هم چسبیده و ثابت میشود. دراین مرحله میخ‌های سایه را از روی طرحها بر می‌دارند و آنگاه نوبت به نایلونی می‌رسد که قبلاً در زیر کار و روی تخته پشت کار قرار داده شده بود، آن را نیز برداشته و نقشهای چسبیده شده را بر می‌گردانند و پشت آنها را سمباده نرم می‌زنند. در نتیجه چسب‌هایی که از میان شیارها به پشت کار نفوذ کرده، پاک میشود. حال سطح تخته پشت کار را به وسیله کاردک به چسب گرم آغشته کرده، نقشه معرق شده را روی آن می‌چسبانند و برای ثابت نگاه داشتن آن دو میخ سنجاقی در بالا و پایین آن نصب می‌کنند. در این مرحله لایه‌ای از نایلون و قطعه‌ای از نمد یا پتوی ضخیم را روی نقشه معرق شده قرار داده ترکیب فوق را در میان دستگاه پرس گذاشته، تحت فشار می‌دهند و بعد از گونیا کردن تابلو، اضلاع آن را رنده می‌کنند. سطح تابلو رابه دلیل متفاوت بودن ضخامت چوبهای صنعتی، با ماشین سمباده می‌سایند تا یکنواخت و صیقلی شود. حال محیط تابلو را به وسلیه نوار چسب کاغذی به طریقی که ۲ یا ۳ میلیمتر آن از سطح تابلو بالاتر قرار گیرد چسبانده مخلوط پلی استر آماده شده را به طور یکنواخت روی صفحه مورد نظر می‌ریزند تا کاملاً سطح را بپوشاند. بعد از خشک شدن پلی استر به وسیله سمباده لرزان آن را می‌سایند تا رنگ چوب از زیر پلی استر ظاهر شود و مجدداً برای شفافیت بیشتر، قشری از پلی استر شفاف بر آن پاشیده و سمباده می‌زنند. در پایان به وسیله دستگاه پرداخت و مواد جلا دهنده سطح کار را پرداخت می‌کنند.
منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب .کلمه ی منبت به معنی کنده کاری روی چوب می باشد و منبت کار کسی است که روی چوب عمل کنده کاری را انجام می دهد.
منبت کاری در ایران پیشینه ای بسیار طولانی دارد و یادگاری از دوران گذشته می باشد. باستان شناسان و مورخان تاریخ ، استفاده از چوب برای ساخت خانه ها را در ایران مربوط به 4200 سال پیش از میلاد مسیح دانسته اند که مقارن با عصر حجر و دورانی که بومی ها قبل از مهاجرت آریایی ها در ایرن زندگی می کردند، می دانند.
قطعات چوبی در یکی از مقبره های شهرستان فسا، در استان فارس، به دست آمده که مربوط به 5000 سال قبل بوده و نشان دهنده ی این است که ایرانیان باستان از چوب برای ساخت ابزارهای مختلف استفاده می کرده اند.
با توجه به دو قطعه از یک منبر ساخته ی قرن 12 میلادی که مربوط به اواخر دوره ی سلجوقیان است و هم اینک در موزه نگهداری می شود ، درمی یابیم که تزئین چوب با گل و بوته های برجسته و فرو رفته (شبیه به منبت امروزی) رواج داشته است. آثار صنعت منبت کاری در دوره ی چنگیز و تیمور نسبتاً بیشتر است و نقوش ایرانی و طرح های چینی فراوانی به چشم می خورد، از آثار این دوره می توان منبر مسجد نائین به تاریخ سال 711 هجری قمری و مرقد حضرت عبدالعظیم در شهرری را نام برد که با اشکال هندسی و برگ های مدور تزئین شده است .
در عصر تیموریان شیوه ی منبت کاران دوره ی مغول ها ادامه یافت و از نمونه های خوب این دوره ” دو لنگه ی در ” متعلق به نیمه های دوم قرن پانزدهم میلادی (قرن 9 هجری قمری) است که در موزه متروپولیتن نگاهداری می شود.ر دوره ی زندیه و قاجار، منبت کاری رو به انحطاط رفت و ساختن درهای منبت و قطعات بزرگ ، جای خود را به قطعات کوچکتر مانند رحل قرآن و قاب آئینه داد.
در حال حاضر منبت کاری در گوشه و کنار ایران رواج دارد و می توان گفت که در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، آباده، شاهرود و … نسبتاً منبت کاری بیشتر انجام می شود. طرح های اصیل ایرانی شامل اسلیمی ها، ختایی، گل و بوته، گل و مرغ و … می باشد که تدریجاً انواع طرح های خارجی مانند گوشواره ای، فرشته ای و … جای آن ها را می گیرند.